İdari Gözetime Alternatif Yükümlülükler Nelerdir?

İDARİ GÖZETİM NEDİR?

İdari gözetim, sınır dışı kararı alınmış yabancılar hakkında, güvenlik, kamu düzeni, terörle mücadele ve düzensiz göçün önlenmesi gibi gerekçelerle uygulanan, kişinin belirli şartlarla ve sınırlı bir süreyle özgürlüğünün kısıtlandığı bir idari tedbirdir. Ceza hukuku kapsamında değerlendirilen gözaltı veya tutuklamadan farklıdır; önleyici nitelikte bir alıkoyma yöntemidir.

İdari gözetim, yabancının hareketlerinin denetim altına alınmasını sağlayarak, kamu güvenliği açısından oluşturabileceği riskleri en aza indirmeyi hedefler. Bu süreçte kişi özgürlüğünden kısmen yoksun bırakılır, ancak bu uygulama cezalandırıcı değil, önleyici bir kamu tedbiridir.

İDARİ GÖZETİM KARARININ HUKUKİ DAYANAKLARI

İdari gözetim ve bu uygulamaya alternatif yükümlülükler, 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu (YUKK) madde 57–58 ile YUKK Uygulama Yönetmeliği'nin 59 ve 61. maddelerinde düzenlenmiştir.

Bu hükümlere göre, sınır dışı kararı alınan yabancılar için idari gözetim uygulanabilir. Bu kişiler şunlardır:

Kaçma veya kaybolma riski bulunanlar,
Türkiye’ye giriş veya çıkış kurallarını ihlal edenler,
Sahte ya da asılsız belge kullananlar,
Tanınan süre içinde çıkış yapmayanlar (mazeretsiz),
Kamu düzeni, kamu güvenliği veya kamu sağlığı açısından tehdit oluşturanlar.

ULUSLARARASI HUKUKTA İDARİ GÖZETİM

İdari gözetim uygulaması, uluslararası hukukta da yer bulmuştur:

BM İşkenceye Karşı Sözleşme ve ek protokollerine göre, rızası dışında bir kişiyi kamu veya özel alanda tutmak, alıkonulma olarak değerlendirilir (md. 4/11).
İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi (m.9): Hiç kimse keyfi şekilde yakalanamaz, tutuklanamaz veya sürgün edilemez.
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS) m.5: Her birey, yabancı veya vatandaş ayrımı gözetmeksizin özgürlük ve güvenlik hakkına sahiptir. Ancak, bu hakkın istisnai durumları mevcuttur.

AİHS madde 5/1-f uyarınca, şu hallerde özgürlükten yoksun bırakılma mümkündür:

Kişinin usule aykırı şekilde ülkeye giriş yapması,
Hakkında sınır dışı veya iade kararı bulunması,
Tutulma işleminin yasaya uygun şekilde gerçekleşmesi.

USULİ GÜVENCELER

AİHS ve diğer uluslararası sözleşmeler kapsamında idari gözetim altındaki kişilere şu güvenceler sağlanmalıdır:

(m. 5/2): Kişiye yakalanma ve tutulma nedenleri, en kısa sürede ve anlayacağı bir dille bildirilmelidir.
(m. 5/4): Tutulan kişi, işlemin yasal uygunluğunun denetlenmesi ve yasaya aykırıysa serbest bırakılması için mahkemeye başvurma hakkına sahiptir.

İDARİ GÖZETİME ALTERNATİF YÜKÜMLÜLÜKLER

İdari gözetim her zaman ilk başvurulacak yöntem değildir. Daha az sınırlayıcı alternatifler, şu şekillerde uygulanabilir:

Belirli bir adreste ikamet zorunluluğu,
Belirli günlerde Göç İdaresi'ne imza verme yükümlülüğü,
Teminat yatırılması,
Elektronik izleme,
Aile teminatı veya kefalet sistemi.

Bu alternatifler, hem kişinin temel hak ve özgürlüklerini daha az kısıtlar hem de kamu güvenliğini sağlamaya devam eder.

İDARİ GÖZETİM SÜRESİ NE KADARDIR?

İdari gözetim, sınır dışı edilme kararı alınmış bir yabancı hakkında kamu düzeni, kamu güvenliği veya kamu sağlığı gibi nedenlerle uygulanan geçici ve istisnai bir tedbirdir. Bu tedbirin süresi ve uygulama esasları şu şekildedir:

• Süre Sınırlamaları:

İdari gözetim süresi ilk etapta en fazla altı aydır.
Gerekli görülmesi halinde, bu süre yalnızca bir defaya mahsus olmak üzere altı ay daha uzatılabilir.
Toplam idari gözetim süresi bir yılı geçemez.
Bu süre sınırlaması, tedbirin kalıcı bir kısıtlama haline dönüşmesini önlemek amacıyla getirilmiştir.

• Gözden Geçirme ve Kaldırma Yetkisi:

İdari gözetim kararı, valilik tarafından her ay düzenli olarak gözden geçirilir.
Valilik, gözetime gerek kalmadığına kanaat getirirse bu tedbiri kaldırabilir.
Bu mekanizma, uygulamanın orantılılık ve gereklilik ilkelerine uygun yürütülmesini sağlar.

• Bildirim ve İtiraz Hakkı:

İdari gözetim kararı, yabancıya ve varsa yasal temsilcisine veya avukatına yazılı olarak tebliğ edilir.
Yabancıya ayrıca, kararın hukuki sonuçları anlaşılır bir dilde açıklanır.
Yabancı, bu karara karşı mahkemeye başvurarak itiraz etme hakkına sahiptir.

Bu düzenlemeler sayesinde, idari gözetim uygulaması güvenlik ve kamu düzeni amacı taşısa da yabancıların temel haklarına saygı gösterilerek yürütülmektedir.

İDARİ GÖZETİM KARARINI KİM VERİR?

İdari gözetim kararı, 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu kapsamında şu şekilde alınır:

• Yetkili Makam:

İdari gözetim kararını valilik verir.
Karar, sınır dışı etme kararı ile birlikte veya sonrasında alınabilir.

• Karar Gerekçeleri:

Aşağıdaki durumlarda valilik tarafından idari gözetim kararı verilebilir:

Yabancının, Türkiye’den çıkması için tanınan sürede çıkmaması,
Kamu düzeni, kamu güvenliği veya kamu sağlığı açısından tehdit oluşturması.

• Geri Gönderme Merkezleri:

İdari gözetim kararı alınan yabancı, yakalamayı yapan kolluk kuvvetleri tarafından en geç 48 saat içinde ilgili geri gönderme merkezine götürülür.

Bu uygulamalar, Türkiye'nin sınır güvenliğini koruma, kamu düzenini sağlama ve düzensiz göçü kontrol altına alma hedefleri doğrultusunda gerçekleştirilir. Aynı zamanda ulusal ve uluslararası hukuka uygun olarak yürütülmelidir.

İDARİ GÖZETİM KALDIRMA DAVASI

6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu çerçevesinde, hakkında idari gözetim kararı alınan yabancıların bu karara karşı yargı yoluna başvurma hakkı bulunmaktadır. Bu süreç, yabancıların hukuki güvencelerle korunmasını sağlamak amacıyla belirli prosedürlere bağlanmıştır.

• İtiraz Hakkı:

Hakkında idari gözetim kararı alınan yabancı, bu karara karşı Sulh Ceza Hakimliğine yazılı bir dilekçeyle başvurarak itiraz edebilir.
Başvuru, yabancının kendisi, yasal temsilcisi veya avukatı aracılığıyla yapılabilir.

• İtiraz Süreci:

İtiraz başvurusu, ilgili Sulh Ceza Hakimine ulaştırılır.
Sulh Ceza Hakimi, itirazı en geç 5 gün içinde değerlendirip sonuçlandırır.
Hakim, kararın hukuka uygun olup olmadığını inceleyerek karar verir.

• Başvurunun Etkisi:

İtiraz başvurusu, idari gözetim kararını otomatik olarak durdurmaz.
Yani başvuru süreci devam ederken kişi, gözetim altında kalmaya devam edebilir.

• Kararın Kesinliği:

Sulh Ceza Hakimliğinin verdiği karar, kesin niteliktedir.
Bu, karara karşı başka bir yargı mercii nezdinde yeniden başvuru yapılamayacağı anlamına gelir.

• Yeniden İtiraz Hakkı:

İlk başvurunun reddedilmesi durumunda, yabancı veya yasal temsilcisi, koşullarda önemli bir değişiklik olması halinde yeniden itirazda bulunabilir.
Bu itiraz, idari gözetim kararının artık hukuki veya fiili dayanağının kalmadığını ortaya koyan gerekçelere dayanmalıdır.

Bu hükümler, idari gözetimin hukuka uygun biçimde yürütülmesini ve yabancıların temel hak ve özgürlüklerinin korunmasını sağlamak amacıyla getirilmiştir. İtiraz süreci aynı zamanda yargısal denetim mekanizmasının devreye girmesini sağlayarak, kamu otoritesinin keyfi uygulamalarını engellemeyi amaçlar.

İDARİ GÖZETİME ALTERNATİF YÜKÜMLÜLÜKLER NELERDİR?

İdari gözetime alternatif yükümlülükler, göçmenlerin temel hak ve özgürlüklerine daha az müdahale eden ve kamu maliyesine daha az yük getiren tedbirler olarak tanımlanmakta; özellikle güvenlik ve kamu düzeninin sağlanması amacıyla idari gözetim kararı kaldırıldıktan sonra uygulanmaktadır.

• Alternatif Yükümlülüklerin Hukuki ve Uluslararası Dayanakları

Her ne kadar idari gözetime alternatif tedbirler için evrensel, bağlayıcı bir tanım veya zorunlu uluslararası sözleşme bulunmasa da, bu tür tedbirlerin uygulanması Birleşmiş Milletler belgelerinde tavsiye edilmektedir:

BM Genel Kurulu A/RES/63/184, A/RES/64/166 ve A/RES/67/172 sayılı kararlarında, devletler göçmenlere yönelik uygulamalarda insan haklarına ve onuruna saygı göstermeye ve mümkün olan her durumda idari gözetime alternatif tedbirleri uygulamaya çağrılmıştır.
BM İnsan Hakları Komitesi, idari gözetimin yalnızca gerekli, makul ve orantılı olduğu durumlarda uygulanması, öncelikle bildirim yükümlülüğü, teminat ve seyahat kısıtlaması gibi daha hafif önlemlerin değerlendirilmesi gerektiğini vurgulamıştır.
BM Mülteciler Yüksek Komiserliği (UNHCR) ExCom, özellikle çocuklar ve hassas gruplar için uzun süreli idari gözetim uygulamalarını kınayarak, alternatif tedbirlerin daha etkin uygulanmasını önermiştir.

• Uygulanabilecek Alternatif Yükümlülük Türleri

14 Eylül 2022 tarihli Resmi Gazete'de yayımlanan "İdari Gözetime Alternatif Yükümlülüklere İlişkin Yönetmelik" uyarınca, idari gözetim kararı kaldırılan yabancılar için getirilebilecek yükümlülükler şunlardır:

Belirli Adreste İkamet Etme: Yabancı, İl Göç İdaresi Müdürlüğü’ne bildirilen adreste ikamet etmek zorundadır.
Bildirimde Bulunma: Yabancı, parmak izi doğrulaması, ses tanıma veya ıslak imza gibi yöntemlerle belirli aralıklarla göç idaresine bildirim yapmakla yükümlüdür.
Aile Temelli Geri Dönüş: Sınır dışı işlemi tamamlanana kadar, yabancı Türkiye'de yasal olarak bulunan birinci veya ikinci derece akrabalarının yanında kalabilir.
Geri Dönüş Danışmanlığı: Gönüllü geri dönüş talep eden yabancılara, ayni veya nakdi yardım sağlanabilir.
Kamu Yararına Hizmetlerde Gönüllü Görev Alma: Henüz ayrıntıları düzenlenmemiş olmakla birlikte, bu yükümlülük kapsamında gönüllü faaliyetlerde bulunulması öngörülmektedir.
Teminat: Yabancı, belirlenen tutarda teminat ödeyerek ülkede serbest dolaşabilir.
Elektronik İzleme: Yabancılar, mobil uygulama veya elektronik kelepçe aracılığıyla izlenebilir. Ancak bu tedbire karşı sulh ceza hâkimliğine başvuru hakkı saklıdır.

Bu yükümlülüklerin uygulanabileceği yabancılar bakımından azami uygulama süresi 24 ay ile sınırlandırılmıştır (YUKK m.57/2).

• Uygulama Amaçları ve Değerlendirme

İdari gözetime alternatif yükümlülükler, gözetimin daha hafif yöntemlerle ikame edilmesini, yabancının özgürlük hakkının daha az sınırlanmasını, ancak buna rağmen devletin göç kontrol yükümlülüğünü yerine getirmesini sağlamaktadır. Bu kapsamda tedbirler, Türk Ceza Kanunu’ndaki güvenlik tedbirleriyle benzerlik gösterse de, farklı hukuki rejimlere dayanır ve idari niteliktedir.

KİMLER HAKKINDA ALTERNATİF YÜKÜMLÜLÜK KARARI VERİLİR?

İdari gözetime alternatif yükümlülükler, belirli yabancıların sınır dışı işlemleri tamamlanana kadar kontrol altında tutulmasını sağlamak amacıyla uygulanır. Bu yükümlülükler, özellikle idari gözetimin sona erdiği ya da hiç başlamadığı durumlarda devreye girer.

• Uygulanabileceği Kişiler:

İdari gözetim süresi sona eren yabancılar: Gözetim süresi dolan kişiler, kamu düzeni ve güvenliği açısından gerekli görülmesi halinde alternatif yükümlülüklere tabi tutulabilir.
İdari gözetim kararı alınmaksızın uygun görülen yabancılar: İlgili makamlarca yapılan değerlendirme sonucunda, gözetim kararı olmadan da bu tedbirler uygulanabilir.
Göç İdaresi Başkanlığı talimatıyla ya da Valilik kararıyla gözetimi sonlandırılan yabancılar: Bu kişiler hakkında yeni bir tedbir olarak alternatif yükümlülük kararı verilebilir.
Sulh Ceza Hâkimi kararıyla gözetimi sonlandırılanlar: Hâkim kararıyla gözetimden çıkarılan kişilere, yeniden topluma entegre süreci güvenli yönetebilmek için alternatif yükümlülükler getirilebilir.

KİMLER HAKKINDA ALTERNATİF YÜKÜMLÜLÜK KARARI VERİLEMEZ?

Bazı durumlarda yabancılar, hassasiyetleri ve korunma statüleri nedeniyle alternatif yükümlülüklere dahi tabi tutulmazlar. Bu kişiler, özel koruma gereksinimleri nedeniyle farklı bir hukuki rejime tabidirler.

• Alternatif Yükümlülüklerin Uygulanamayacağı Kişiler:

Sınır dışı edileceği ülkede zulüm riski olanlar: Zulme, işkenceye veya insanlık dışı muameleye maruz kalma ihtimali bulunan kişilere bu tedbir uygulanmaz.
Ciddi sağlık sorunları, yaşlılık veya hamilelik nedeniyle seyahati riskli olanlar: Bu tür tıbbi nedenlerle seyahati tehlikeli görülen kişiler alternatif tedbirlere tabi tutulmaz.
Hayati tehlike arz eden hastalığı olanlar: Aktif tedavi süreci devam eden, hayati riski yüksek olan kişiler kapsam dışıdır.
İnsan ticareti mağdurları: Mağdur destek sürecinden yararlanmakta olan kişiler bu süreç boyunca alternatif yükümlülüklere tabi tutulmazlar.
Psikolojik, fiziksel ya da cinsel şiddet mağdurları: Bu bireyler, tedavi süreçleri sona erene kadar alternatif yükümlülüklerden muaf tutulur.

Bu istisnalar, özellikle kırılgan grupların korunmasını, temel haklarının ihlal edilmemesini ve devletin uluslararası yükümlülüklerine uygun hareket etmesini amaçlar.

İDARİ GÖZETİME ALTERNATİF TEDBİR KARARINA İTİRAZ

İdari gözetimin kaldırılması sonrası uygulanan alternatif yükümlülüklere karşı itiraz mümkündür. Bu hak, yabancının hukuki güvence içinde sürece katılımını sağlamaktadır.

• İtiraz Süreci:

Yabancı veya yasal temsilcisi, uygulanan tedbire karşı Sulh Ceza Hakimliğine başvurabilir.
Özellikle elektronik izleme gibi müdahaleci tedbirlere, insan haklarına aykırılık gerekçesiyle itiraz edilebilir.
Hakim, başvuruyu en geç 5 gün içinde değerlendirerek sonuçlandırır.
Hakimin kararı kesindir ve başka bir mercide yeniden itiraz edilemez.

Bu süreç, yabancının temel haklarını koruyan yargısal denetim mekanizmasının bir parçası olarak işlev görür.

İDARİ GÖZETİME ALTERNATİF TEDBİRLERE UYULMAMASI

Alternatif yükümlülük kararına uymayan yabancılar hakkında yeniden idari gözetim kararı verilebilir. Bu, tedbirlerin etkisiz kalması durumunda güvenlik risklerini yönetmek için öngörülmüş bir yaptırım mekanizmasıdır.

• Sonuçları:

Yabancı, tedbirlere riayet etmediği takdirde denetimden çıkarılacağı için yeniden idari gözetim altına alınabilir.
Bu durum, kamu düzeni veya kamu güvenliği açısından risk teşkil ettiğine kanaat getirilen kişiler için geçerlidir.

Alternatif yükümlülüklere uyum, yabancının hem mevcut statüsünü koruması, hem de hukuki süreci sağlıklı ilerletmesi açısından büyük önem taşır.